Laert Vasili dhe Gjesti kanë qenë shpesh në qendër të diskutimeve (brenda dhe jashtë shtëpisë) për inteligjencën e tyre gjatë qëndrimit në shtëpinë e “Big Brother VIP”. Laerti është vlerësuar si shumë inteligjent, falë njohurive në fusha të ndryshme, ndërsa Gjesti është perceptuar si më pak inteligjent, për shkak të gafave virale dhe mungesës së njohurive në fusha si histori, letërsi, kulturë etj. Por a matet vërtet inteligjenca vetëm me dije akademike? Çfarë është në të vërtetë inteligjenca dhe si mund ta kuptojmë më mirë? Në këtë artikull, do të analizojmë konceptin e inteligjencës përtej perceptimeve të zakonshme.

Ekzistojnë disa mënyra për të kategorizuar inteligjencën, por një nga më të pranuarat gjerësisht është “Teoria e inteligjencës së shumëfishtë” e Howard Gardner dhe analizon se nuk ekziston një inteligjencë e vetme, e matur nga IQ ose teste të tjera me përgjigje të shkurtra.

Howard Gardner, profesor në Harvard, zhvilloi teorinë në fund të viteve 1970 dhe në fillim të viteve 1980. Ai mori prova nga një shumëllojshmëri burimesh, disiplinash dhe traditash kërkimore.

Sipas teorisë, llojet e inteligjencave janë këto:

Inteligjenca hapësinore: Aftësia për të konceptuar ose manipuluar sipërfaqe të hapësirës në shkallë të gjerë ose objekte në hapësirë. Për shembull: pilot, marinar, arkitekt, dizajnerë grafikë, skulptorë etj.

Inteligjenca trupore-kinestike: Aftësia për të përdorur trupin, apo pjesë të ndryshme të trupit për të zgjidhur problemet ose për të krijuar produkte. Për shembull: atletë, kërcimtarë, kirurgë, aktorë etj.

Inteligjenca muzikore: Ndjeshmëria ndaj ritmit, tonit, melodisë dhe timbrit. Mund të sjellë aftësinë për të kënduar, luajtur nëpër instrumente muzikore dhe/ose për të kompozuar muzikë. Për shembull: dirigjent, baterist, kompozitor, muzikant etj.

Inteligjenca gjuhësore (linguistike): Ndjeshmëria ndaj kuptimit të fjalëve, renditjes së tyre, tingullit, lakimit dhe gjithçkaje që ka lidhje me gjuhën; aftësi në gjuhë, shkrim dhe komunikim. Për shembull: poetë, shkrimtarë, folës, gazetarë, përkthyes, avokatë etj.

Inteligjenca logjiko-matematikore: Aftësi në arsyetim, zgjidhje problemesh dhe matematikë. Për shembull: shkencëtar, inxhinier, ekonomist, programues etj.

Inteligjenca sociale (ndërpersonale): Aftësia për të bashkëvepruar në mënyrë efektive me të tjerët, duke kuptuar ndjenjat, karakteret dhe dëshira e të tjerëve. Për shembull: terapist, psikolog, politikan, diplomat, mësues, shitës.

Inteligjenca personale (vetë-inteligjenca): Ndjeshmëria ndaj qëllimeve dhe shqetësimeve, si dhe aftësia për të vepruar në bazë të tipareve personale. Kjo inteligjencë nuk është e veçantë për karriera specifike, por lidhet me të gjithë individët që bëjnë pjesë në një shoqëri komplekse moderne, ku secili duhet të marrë vendime të rëndësishme për veten.

Inteligjenca natyrore: Aftësia për të bërë dallime të shumta në natyrë. Për shembull: biolog, fermer, ambientalist etj.

Modele të tjera të inteligjencës përfshijnë:

1. Teoria Triarkike e Sternberg (inteligjenca analitike, krijuese dhe praktike)

Psikologu Robert Sternberg propozoi se inteligjenca nuk është një aftësi e vetme, por përbëhet nga tre lloje kryesore:

a) Inteligjenca analitike – Aftësia për të analizuar probleme, për të bërë arsyetime logjike dhe për të vlerësuar informacionin (e ngjashme me inteligjencën tradicionale që matet me testet IQ).

b) Inteligjenca krijuese – Aftësia për të menduar në mënyrë inovative, për të krijuar ide të reja dhe për të gjetur zgjidhje (e rëndësishme për artistët, shpikësit, sipërmarrësit).

c) Inteligjenca praktike – Aftësia për t’u përshtatur me situata reale dhe për të përdorur njohuritë në jetën e përditshme (shpesh quhet "inteligjenca e rrugës")

Sipas Sternberg, një individ mund të ketë një kombinim të këtyre inteligjencave, por zakonisht dominon njëra më shumë se të tjerat.

2. Inteligjenca Emocionale (EQ)

Inteligjenca emocionale është konceptuar nga Daniel Goleman dhe i referohet aftësisë për të njohur, kuptuar dhe menaxhuar emocionet e vetes dhe të të tjerëve. Ajo përbëhet nga pesë komponentë kryesorë:

- Vetëdija emocionale, aftësia për të kuptuar ndjenjat e tua.
- Vetë-rregullimi, lontrollimi i emocioneve dhe shmangia e reagimeve impulsive.
- Motivimi, përdorimi i emocioneve për të arritur qëllime afatgjata.
- Empatia, kuptimi i ndjenjave të të tjerëve dhe lidhja me ta në mënyrë efektive.
- Aftësitë sociale, ndërtimi i marrëdhënieve të shëndetshme dhe menaxhimi i konflikteve.

Një person me EQ të lartë është më i mirë në komunikim dhe ndërtimin e marrëdhënieve të suksesshme.

3. Inteligjenca e lëngshme vs. e kristalizuar (zgjidhja e problemeve vs. njohuritë e grumbulluara)

Ky koncept u propozua nga psikologu Raymond Cattell, i cili ndau inteligjencën në dy lloje kryesore:

- Inteligjenca e lëngshme (Fluid Intelligence) – Aftësia për të menduar logjikisht dhe për të zgjidhur probleme në situata të reja, pa u bazuar në njohuri të mëparshme. Kjo lloj inteligjence lidhet me kreativitetin dhe shkathtësinë mendore dhe priret të ulet me moshën.

- Inteligjenca e kristalizuar (Crystallized Intelligence) – Dija dhe aftësitë e fituara gjatë jetës përmes përvojës dhe edukimit. Përfshin gjuhën, fjalorin dhe aftësinë për të përdorur informacionin e akumuluar. Kjo rritet me moshën dhe përvojën.

Copyright Anabel.al / Ndalohet ribotimi pa lejen e redaksisë.